Definicję darowizny zawiera ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku, Kodeks cywilny (dalej k.c.), w Art. 888 § 1, którego treść brzmi:

„Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku”.

Z powyższego wynika, iż darowizna stanowi specyficzny rodzaj umowy zawieranej pomiędzy darczyńcą a obdarowanym, w ramach której darczyńca przekazuje część swoich zasobów, niezależnie od tego, czy mają one postać pieniężną, materialną czy też nieruchomościową. W ten sposób darczyńca, obdarowując inną osobę fragmentem swojego majątku, redukuje wartość tego majątku.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, oświadczenie dotyczące przekazania rzeczy, środków pieniężnych lub nieruchomości powinno być złożone w formie pisemnej. Niemniej jednak, darowizna jest uznawana za ważną nawet w przypadku braku takiej formy, pod warunkiem, że przyrzeczone świadczenie zostało już zrealizowane. Oznacza to, że jeśli darczyńca przekaże obdarowanemu przedmiot darowizny, to darowizna dokonana w formie ustnej będzie miała moc prawną.

Z pewnością forma ustna nie jest adekwatna w sytuacjach, gdy przepisy prawne nakładają obowiązek sporządzenia aktu notarialnego, szczególnie w kontekście darowizny dotyczącej przeniesienia prawa własności. Zgodnie z Art. 158 Kodeksu cywilnego, umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości (takiej jak mieszkanie, dom jednorodzinny lub nieruchomość gruntowa) musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Również umowa przenosząca własność, zawierana w celu realizacji wcześniej istniejącego zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości, powinna zawierać to zobowiązanie w akcie.

Odwołanie darowizny niewykonanej i wykonanej

Darczyńca oraz obdarowany nie zawsze są świadomi, iż darowizna może zostać unieważniona. Proces ten jest regulowany przepisami ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku, znanej jako Kodeks cywilny. Zgodnie z artykułami 896 oraz 897 Kodeksu cywilnego, darowizna może być odwołana zarówno w przypadku, gdy nie została jeszcze zrealizowana, jak i w sytuacji, gdy już doszło do jej wykonania.

Zgodnie z treścią Art. 896 Kodeksu cywilnego:

„Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze nie wykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych”.

Niekorzystna zmiana sytuacji majątkowej, o której mowa w powyższym artykule, może zaistnieć w wyniku nieprzewidzianych zdarzeń losowych, takich jak choroba darczyńcy lub bliskiej mu osoby. Skutkiem tych okoliczności były znaczne wydatki na leczenie i rehabilitację, co istotnie uszczupliło majątek darczyńcy, uniemożliwiając mu realizację zobowiązania dotyczącego darowizny.

Innym powodem, dla którego może dojść do odwołania darowizny, jest wypadek darczyńcy, który skutkuje znacznym uszczerbkiem na zdrowiu. Taki incydent może uniemożliwić darczyńcy wykonywanie dotychczasowej pracy, która przynosiła mu znaczne dochody. W wyniku tego zdarzenia, a także związanych z nim kosztów leczenia i dalszej rehabilitacji, sytuacja majątkowa darczyńcy uległa znacznemu pogorszeniu.

Prawo do anulowania darowizny nie przysługuje w przypadku, gdy sytuacja finansowa darczyńcy uległa znacznemu pogorszeniu w wyniku rażącego niedbalstwa lub umyślnego działania darczyńcy. Przykładem takiego lekkomyślnego zachowania jest sytuacja, w której ojciec obiecał swojemu synowi kwotę 40 000 zł. Niedługo po złożeniu tej obietnicy ojciec udał się do kasyna, gdzie poniósł znaczne straty finansowe. W rezultacie tego nierozważnego postępowania, ojciec nie był w stanie zrealizować obiecanej darowizny dla syna. Tego rodzaju nieodpowiedzialne działanie nie może stanowić podstawy do cofnięcia darowizny, ponieważ zmiana sytuacji majątkowej ojca była skutkiem jego umyślnej winy, charakteryzującej się rażącym niedbalstwem.

Zdarzenia o zbliżonym charakterze, mające wpływ na zmianę stanu majątkowego darczyńcy, mogą prowadzić do unieważnienia już zrealizowanej darowizny. W sytuacji, gdy po dokonaniu darowizny darczyńca znajdzie się w trudnej sytuacji finansowej, obdarowany ma obowiązek, w ramach uzyskanego wzbogacenia, dostarczyć darczyńcy środki finansowe niezbędne do zaspokojenia jego usprawiedliwionych potrzeb życiowych lub do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Jednakże obdarowany ma prawo zwolnić się z tego zobowiązania poprzez zwrot darczyńcy wartości uzyskanego wzbogacenia (Art. 897).

Rażąca niewdzięczność jako przyczyna odwołania darowizny

Darczyńca posiada prawo do unieważnienia darowizny, nawet w przypadku jej zrealizowania, jeżeli obdarowany wykazał się rażącą niewdzięcznością (Art. 898, § 1. k.c.).

Rażąca niewdzięczność zazwyczaj objawia się w zachowaniu obdarowanego, które charakteryzuje się złą wolą i dąży do wyrządzenia darczyńcy szkody lub krzywdy.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 2 grudnia 2016 roku, sygn. akt I ACa 659/16, odniósł się do problematyki istnienia podstaw do unieważnienia darowizny z powodu rażącej niewdzięczności. W ocenie Sądu Apelacyjnego:

„Rażącą niewdzięczność musi cechować znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy czy szkody majątkowej. O istnieniu bądź nieistnieniu podstaw do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności decydują w każdym przypadku okoliczności rozpoznawanej sprawy”.

Ustalenie, że podstawą unieważnienia darowizny jest rażąca niewdzięczność obdarowanego, stanowi zadanie niezwykle złożone, wymagające przedłożenia w sądzie dowodów potwierdzających, iż obdarowany dopuścił się wobec darczyńcy działań obciążających go, które były motywowane złą wolą i prowadziły do wyrządzenia krzywdy lub szkody majątkowej.

Definicję rażącej niewdzięczności jako podstawy do unieważnienia darowizny określił Sąd Apelacyjny w Szczecinie, który w wyroku z dnia 23 lipca 2015 r., sygn. akt I ACa 87/15, podkreślił, że:

„Orzecznictwo sądowe i doktryna zgodnie przyjmują, że pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie obdarowanego, które polega na działaniu lub zaniechaniu skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy i nacechowane złą wolą obdarowanego. Chodzi tu przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych (rodzinnych) łączących go z darczyńcą.”

Jednocześnie, aby przesłanka „o rażącej niewdzięczności” mogła stanowić podstawę do unieważnienia darowizny, nie może minąć rok od chwili, w której darczyńca uzyskał informację o rażącej niewdzięczności obdarowanego wobec siebie.

Naganne zachowanie obdarowanego wobec darczyńcy i bliskiej mu osoby jako przyczyna odwołania darowizny

Darczyńca może również odwołać darowiznę w sytuacji:

„kiedy wysoce naganne zachowanie jest skierowane przeciwko osobie mu bliskiej, ale dotyka jednocześnie odczuć samego darczyńcy i to w taki sposób, że usprawiedliwia ocenę postawy obdarowanego jako rażąco niewdzięcznej”.

W wyroku z dnia 7 kwietnia 1988 roku (sygn. akt II CKN 688/97) Sąd Najwyższy przyjął następujące stanowisko.

Darowizna nie może zostać unieważniona z powodu niewdzięczności, o ile darczyńca wybaczył obdarowanemu. W sytuacji, gdy darczyńca nie dysponował zdolnością do czynności prawnych w momencie udzielenia przebaczenia, ów akt przebaczenia jest skuteczny, pod warunkiem, że został dokonany przy odpowiednim rozeznaniu (art. 899 § 1).

Spadkobiercy darczyńcy mają prawo do odwołania darowizny z powodu niewdzięczności jedynie w sytuacji, gdy darczyńca w chwili swojej śmierci był uprawniony do jej unieważnienia lub gdy obdarowany celowo pozbawił darczyńcę życia bądź umyślnie doprowadził do stanu zdrowia, którego konsekwencją była śmierć darczyńcy.

Termin na odwołanie darowizny

Darowizna nie może być unieważniona po upływie roku od momentu, w którym osoba uprawniona do jej odwołania uzyskała wiedzę o niewdzięczności obdarowanego. W kontekście prawa cywilnego, niewdzięczność obdarowanego może manifestować się na różne sposoby, na przykład poprzez rażące naruszenie zasad współżycia społecznego wobec darczyńcy. Aby skutecznie dochodzić odwołania darowizny, darczyńca ma obowiązek wykazania, że obdarowany postąpił w sposób, który zasługuje na potępienie i świadczy o braku wdzięczności za udzieloną pomoc.

W przypadku, gdy darowizna została zrealizowana na podstawie umowy, istotne jest, aby wszystkie warunki były precyzyjnie określone w dokumentacji, co ułatwi potencjalne postępowanie sądowe. Należy również pamiętać, że prawo przewiduje sytuacje, w których darowizna może być unieważniona niezależnie od niewdzięczności, na przykład w sytuacji, gdy darczyńca znalazł się w trudnej sytuacji finansowej.

Wszelkie spory dotyczące unieważnienia darowizny powinny być rozstrzygane przez sąd, który weźmie pod uwagę zarówno okoliczności sprawy, jak i zamiary stron. W związku z tym, przed podjęciem decyzji o unieważnieniu darowizny, zaleca się skonsultowanie się z prawnikiem, aby uzyskać pełne zrozumienie swoich praw i obowiązków w danej sytuacji.

Jak skutecznie odwołać darowiznę – procedura

W sytuacji, gdy darowizna została dokonana na podstawie umowy, kluczowe jest, aby wszystkie warunki były jednoznacznie sformułowane w dokumentacji, co ułatwi potencjalne postępowania sądowe. Należy mieć na uwadze, że prawo przewiduje również okoliczności, w których darowizna może zostać unieważniona, niezależnie od niewdzięczności, na przykład w przypadku, gdy darczyńca znalazł się w trudnej sytuacji finansowej.

Wszystkie spory dotyczące unieważnienia darowizny powinny być rozstrzygane przez właściwy sąd, który uwzględni zarówno okoliczności sprawy, jak i intencje stron. W związku z tym, przed podjęciem decyzji o unieważnieniu darowizny, zaleca się skonsultowanie z prawnikiem, aby uzyskać pełne zrozumienie swoich praw i obowiązków w danej sytuacji.

„Odwołanie darowizny nie następuje w drodze orzeczenia sądu o charakterze prawo – kształtującym (jak np. rozwiązanie darowizny w okolicznościach opisanych w art. 901 k.c.), lecz przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Dopiero po złożeniu takiego oświadczenia – wywołującego skutek obligacyjny – lub równocześnie z tym oświadczeniem, darczyńca może wystąpić z powództwem o zwrot przedmiotu darowizny (złożenie przez obdarowanego oświadczenia woli na podstawie art. 64 k.c. w zw. z art. 1047 k.p.c. i art. 900 k.c.). W sprawie zainicjowanej takim powództwem, stosownie do zarzutu obdarowanego, możliwe jest poddanie ocenie skuteczności odwołania darowizny pod kątem spełnienia przesłanek określonych w art. 898 k.c. i art. 899 k.c.”

Przekazanie przedmiotu darowizny powinno odbywać się w formie materialnej. W przypadku, gdy zwrot nie jest możliwy, obdarowany ma obowiązek uregulować równowartość otrzymanego przedmiotu.

W sytuacji, gdy obdarowany otrzymał od darczyńcy nieruchomość, zobowiązany jest do dokonania zwrotu tej nieruchomości zgodnie z przepisami prawa regulującymi przeniesienie praw do nieruchomości. Proces ten powinien zostać sformalizowany poprzez sporządzenie aktu notarialnego, co stanowi formalne przeniesienie własności nieruchomości.

Powyższe regulacje mają swoje źródło w przepisach ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku, Kodeksu cywilnego, a w szczególności w artykule 158. Umowa, która zobowiązuje do przeniesienia własności nieruchomości, powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego. Zmiany dotyczące prawa własności nie mogą być wprowadzane do treści księgi wieczystej jedynie na podstawie oświadczenia. Podstawą dokonania wpisu prawa własności nieruchomości do księgi wieczystej jest akt notarialny, w którym zawarte są oświadczenia stron złożone przed notariuszem.

Od chwili wystąpienia zdarzenia, które stanowi podstawę do uchwały o odwołaniu darowizny, obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z osobą, która bezpodstawnie się wzbogaciła, oraz powinien być świadomy obowiązku zwrotu darowizny.

Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności

Unieważnienie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności stanowi kluczową kwestię w dziedzinie prawa cywilnego, zwłaszcza w kontekście możliwości jej cofnięcia. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego (KC), darczyńca ma prawo do odstąpienia od darowizny w przypadku stwierdzenia rażącej niewdzięczności ze strony obdarowanego. Należy przytoczyć przykład, w którym rodzice decydują się na przekazanie swojemu dziecku nieruchomości, takich jak działki czy dom, a następnie doświadczają niewłaściwego traktowania lub braku wdzięczności ze strony obdarowanego. W takich sytuacjach rodzice mogą wnieść pozew o unieważnienie umowy darowizny, domagając się zwrotu przekazanych dóbr, na przykład samochodu lub działki.

Kluczowym aspektem tego procesu jest złożenie wniosku o unieważnienie darowizny, który powinien być starannie opracowany, aby rozwiać wszelkie wątpliwości dotyczące jego zasadności. Czas na wycofanie darowizny jest ograniczony, co sprawia, że podjęcie działań w odpowiednim momencie jest niezwykle istotne. W przypadku pomyślnego unieważnienia darowizny, obdarowany może zostać zobowiązany do sprzedaży odzyskanych dóbr lub do uiszczenia kwoty pieniężnej odpowiadającej wartości przekazanej darowizny. Choć proces ten może być skomplikowany, stwarza darczyńcy realną możliwość ochrony jego interesów oraz przywrócenia sprawiedliwości w relacjach rodzinnych.

Umowa darowizny – kiedy ma miejsce?

Umowa darowizny zachodzi w sytuacji, gdy jedna strona, zwana darczyńcą, przekazuje drugiej stronie, określanej jako obdarowany, określony majątek bez oczekiwania na wynagrodzenie. Zawarcie umowy darowizny wymaga zgody obu stron oraz, w przypadku nieruchomości, sporządzenia aktu notarialnego. Wzór takiego dokumentu powinien zawierać szczegółowe informacje dotyczące przedmiotu darowizny, na przykład związane z działką lub innymi nieruchomościami. Należy podkreślić, że darczyńca ma prawo domagać się od obdarowanego sprawowania opieki nad przekazanym majątkiem, co może mieć istotne znaczenie w kontekście przyszłych relacji między stronami.

W sytuacji, gdy pojawią się okoliczności skłaniające darczyńcę do unieważnienia darowizny, ma on prawo do odstąpienia od umowy. Opcje dotyczące unieważnienia darowizny mogą się różnić i są uzależnione od postanowień zawartych w umowie. W przypadku, gdy darczyńca postanowi unieważnić darowiznę, powinien sporządzić odpowiednie pismo, w którym przedstawi uzasadnienie swojej decyzji. Należy również pamiętać, że obdarowany może mieć prawo do zbycia lub przepisania darowanej nieruchomości, co może mieć wpływ na decyzje darczyńcy.

W sytuacji, w której darczyńca zamierza cofnąć dokonane darowizny, powinien być świadomy, że taka decyzja może być czasochłonna i wymagać spełnienia określonych warunków. Niekiedy konieczne staje się unieważnienie wcześniejszych uzgodnień. W przypadku, gdy obdarowany zdecyduje się na rezygnację z posiadanego majątku, ma również możliwość rezygnacji z dalszej opieki nad nim, co z kolei może wpłynąć na przyszłe relacje pomiędzy stronami umowy.

Ile kosztuje cofnięcie darowizny?

W kontekście prawnych aspektów unieważnienia darowizny, wiele osób zadaje sobie pytanie, jakie mogą być koszty związane z takimi działaniami. Koszty te mogą się różnić w zależności od wartości nieruchomości, takich jak działki czy inne obiekty. Często pojawia się wątpliwość, czy unieważnienie darowizny wiąże się z obowiązkiem uiszczenia opłat sądowych, które w przypadku wartości wynoszącej 10 lub 15 tys. zł mogą oscylować w granicach od kilku do kilkudziesięciu procent wartości nieruchomości.

Zgodnie z obowiązującymi regulacjami, unieważnienie darowizny stanowi proces złożony. Wymaga ono bowiem spełnienia określonych kryteriów oraz dostarczenia stosownych dokumentów, co może przyczynić się do wzrostu kosztów. Należy również zauważyć, że w przypadku, gdy wartość darowizny wynosi 25%, mogą wystąpić dodatkowe opłaty, jeżeli sprzedaż nieruchomości została dokonana w ciągu 30 dni od momentu unieważnienia. W praktyce całkowite wydatki mogą zatem znacznie przekraczać pierwotnie przewidywaną kwotę.

Z perspektywy osoby rozważającej cofnięcie darowizny, istotne jest zrozumienie, jak taki proces może przebiegać w praktyce. Zaleca się również skonsultowanie z prawnikiem w celu oceny potencjalnych ryzyk oraz kosztów związanych z odzyskaniem darowizny. W zależności od specyficznych okoliczności, istnieje szereg czynników, które mogą wpłynąć na ostateczny wynik sprawy, dlatego warto być dobrze poinformowanym przed podjęciem decyzji.

Odwołanie umowy darowizny – jak wygląda zwrot przedmiotu darowizny?

W przypadku unieważnienia umowy darowizny istotnym zagadnieniem staje się zwrot przedmiotu darowizny, który może obejmować różnorodne aktywa, w tym nieruchomości. Zgodnie z regulacjami prawa cywilnego, darczyńca ma prawo do cofnięcia darowizny w określonych sytuacjach, takich jak niewłaściwe postępowanie obdarowanego. Proces ten wymaga formalnego zgłoszenia zamiaru unieważnienia umowy, co powinno być dokonane w formie pisemnej i zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi.

W przypadku unieważnienia umowy darowizny, obdarowany ma obowiązek zwrócić przedmiot darowizny, co w praktyce może oznaczać konieczność zwrotu działek nieruchomości na rzecz darczyńcy. W sytuacjach, gdy przedmiot darowizny uległ zniszczeniu lub zmianom, obdarowany może być zobowiązany do naprawienia wartości utraconego mienia. Należy również zauważyć, że w przypadku, gdy obdarowany przeprowadził sprzedaż lub inną transakcję dotyczącą przedmiotu darowizny, może to skomplikować proces zwrotu oraz wprowadzić dodatkowe zobowiązania prawne.

Aby proces unieważnienia umowy darowizny przebiegał sprawnie, kluczowe jest zrozumienie oraz przestrzeganie odpowiednich procedur prawnych. Zaleca się skonsultowanie z prawnikiem specjalizującym się w prawie cywilnym, aby uniknąć potencjalnych trudności związanych z unieważnieniem umowy oraz zwrotem nieruchomości. Profesjonalna pomoc prawna jest nieoceniona w przypadku skomplikowanych sytuacji, które mogą pojawić się w trakcie tego procesu.

Odwołanie darowizny. Kiedy sprawa trafia do sądu?

Odwołanie darowizny jest procesem, który może stać się konieczny w przypadku, gdy darczyńca popadnie w niedostatek i nie będzie w stanie spełnić swoich podstawowych potrzeb życiowych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, odwołanie darowizny powinno następować w odpowiednich okolicznościach, które mogą podważyć jej pierwotną ważność. W sytuacji, gdy przedmiot odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do wymogów prawnych, sprawa może zostać skierowana do sądu, w celu uzyskania formalnego unieważnienia danej transakcji.

Należy zauważyć, że możliwości odwołania darowizny są ograniczone i muszą być uzasadnione konkretnymi przesłankami, takimi jak zmiana sytuacji finansowej darczyńcy. W przypadku, gdy darczyńca zdecyduje się na cofnąć darowiznę, powinien żądać oddania działki lub innej nieruchomości, która została przekazana. Proces ten nie jest łatwy i może trwać przez dłuższy czas, zwłaszcza jeżeli osoba obdarowana zdecyduje się sprzedać lub zrezygnować z przedmiotu darowizny. W takim przypadku, konieczne może być złożenie odpowiednich dokumentów oraz argumentów prawnych, które mogą wspierać słuszność roszczenia darczyńcy.

Warto również podkreślić, że wszelkie działania związane z odwołaniem darowizny powinny być starannie zaplanowane oraz udokumentowane, aby zwiększyć szanse na pozytywne rozstrzyganie sprawy w sądzie. Unieważnienie darowizny wymaga bowiem nie tylko solidnych podstaw prawnych, ale także dobrej znajomości przepisów, które regulują tego rodzaju kwestie.

Podstawa prawna i inne źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, Księga trzecia, Zobowiązania, Tytuł XXXIII. Darowizna – Art. 896 oraz Art. 898.
2. Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7.04.1988 r., sygn. akt II CKN 688/97.
3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 maja 2019 r., sygn. akt V ACa, 327/18.
4. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 23 lipca 2015 r., sygn. akt I ACa 87/15.